Crematie Sima Sneevliet

Op 2 april 2013 overleed Sima van Veen-Sneevliet op negenentachtigjarige leeftijd. Ze was de dochter van Sima Zjolkovski en Henk Sneevliet. Sima is op 9 april gecremeerd op Westerveld. De bloemen zijn later bij het monument waar de as van haar vader ligt, neergelegd. Op de plechtigheid spraken Ellen Santen, Igor Cornelissen, Henk Smeets, Rina Hilarius en Dick de Winter.

Toespraak Ellen Santen

Mijn naam is Ellen Santen. Ik ben de kleindochter van Mien Sneevliet, de laatste vrouw van Henk Sneevliet.

Ik wil u iets vertellen over het bewogen leven van Sima, dochter van de Russische Sima Zolkovski en Henk Sneevliet. Zij waren begin twintiger jaren in China, als vertegenwoordigers van de Communistische Internationale (de Komintern). Henk was nauw betrokken bij de oprichting van de Communistische Partij van China en hielp daar bij de opbouw van de beweging. Uit hun vriendschap is de kleine Sima voortgekomen. Haar moeder vertrok weer naar Rusland en Simaatje werd 18 september 1923 in de Oekraïne geboren.

Acht maanden na haar geboorte verhuisde Simaatje met haar moeder naar Nederland, waar haar ouders in 1926 trouwden. Het huwelijk hield 2 jaar stand.

Daarna ontmoette Henk mijn oma Mien en later trouwden ook zij. Simaatje noemde mijn oma ‘Tante Mien’. Omgekeerd noemde mijn moeder Bep de nieuwe man van haar moeder ‘Oom Henk’.

Simaatje kwam regelmatig op de Overtoom, waar mijn oma haar met open armen ontving. Zij gaf haar lekker te eten, naaide mooie jurkjes voor haar en mijn moeder Bep wandelde vaak met Simaatje in het Vondelpark als ze Toetjoeh de hond uitlieten. Ook was Simaatje erbij toen haar vader in 1933 vrij kwam na vijf maanden gevangenisstraf wegens opruiing in de nasleep van de muiterij op de Zeven Provinciën en ze maakte zijn triomfantelijke verkiezing mee: ‘Uit de cel in de Tweede Kamer’. Zij was apetrots op hem en hij hield zielsveel van zijn dochter.

Groot was dan ook het verdriet toen Simaatje op 10 jarige leeftijd met haar moeder naar haar geboorteland, de Sovjet Unie, terugging. Zij stuurde hem nog één brief, maar verder contact was onder Stalins terreur onmogelijk.

Er viel een grote stilte. Het moet onverdraaglijk geweest zijn om niet te weten waar zij was, hoe het met haar ging en of ze nog leefde. Op onverwachte momenten werd ‘Oom Henk’ door verdriet overmand. Bijvoorbeeld bij het huwelijk van mijn ouders Bep en Sal. Op de Overtoom was een koffietafel verzorgd, zijn plaats aan het hoofd van de tafel bleef leeg. Hij was naar zijn werkkamer vertrokken. Toen mijn oma hem uiteindelijk had overgehaald om toch te komen knikte hij even, zei geen woord; zijn ogen waren rood. Mijn vader schrijft in Sneevliet Rebel: ‘Zou Oom Henk hebben gehuild? Om Pam natuurlijk. Pim en Pam. En zijn dochtertje Sima, die misschien al ergens getrouwd was in Rusland met een jongen die hij niet kende, en zonder dat hij het wist.’ Henk bleef altijd op zoek naar nieuws over haar. In 1940 hoorde hij van zijn tandarts dat Sima getrouwd was met een officier van het Rode Leger. ‘Op een heel vreemde manier was de tandarts het te weten gekomen, maar het schijnt waar te zijn’, schrijft mijn vader in 1971.

Maar hoe is het Sima vergaan in Rusland? Groot is onze vreugde als zij in 1988 ineens boven water komt. Sima en mijn moeder Bep vallen elkaar na zoveel jaren in de armen. Igor Cornelissen zal hier over vertellen.

Sima nodigt Huib, mijn vroegere man, en mij uit om die zomer naar Moskou te komen. Wij logeren bij haar in haar 1-kamerflatje, terwijl onze tent op de camping staat. Zonder officiële toestemming mag zij geen gasten ontvangen. Tot diep in de nacht hebben we gepraat. Sima wil alles weten over haar vader. In drie dagen tijd sleept ze ons overal naar toe. Naar Hotel Lux, waar zij in 1923 met haar vader en moeder op een kamer woonde, de Duitsche School waar zij met vele andere emigrantenkinderen op had gezeten. Een school waar altijd de angst heerste of er weer iemand opgepakt zou worden en verdwijnen. We wandelen over de Arbat en bezoeken een ‘vrijmarkt’ in een groot park. Kunstenaars verkopen hun schilderijen, er worden batches verkocht met politieke leuzen tegen de bureaucratie, mensen staan in kleine groepjes te discussiëren. Sima geniet ervan en laat het ons met trots zien. Dat dit nu mogelijk is! Ook bezoeken we de grote, nu lege, synagoge van Moskou…

Sima vertelt ons ’s avonds als we in haar keukentje zitten te eten dat ze zich erg alleen voelt en dat ze weg wil uit de Sovjet Unie. Door haar slechte ervaringen is zij erg cynisch geworden.

Zij is blij, want zij heeft net toestemming gekregen om naar Nederland te komen. Zij gaat trouwen met Theo en in Zandvoort wonen.

Zij geeft Russische les in mijn huis in Amsterdam, daarna gaan we dan samen naar films van Woody Allen en Simone Signoret, we bezoeken musea en we eten kaasfondue bij Bern op de Nieuwmarkt. Het is één grote inhaal voor haar. ’s Avonds laat gaat zijn dan weer naar Theo in Zandvoort.

Jaren later, na de dood van Theo, kom ik een keer bij haar langs als zij een boek van Tourgenjev zit te lezen. ‘Het is één grote chaos in mijn hoofd, ik kan het niet onthouden’, zegt zij. Ze kan het niet uitstaan. Het gaat langzamerhand achteruit.

In het ‘Huis aan de Duinen’ is het in het begin wel moeilijk voor Sima, maar op een gegeven moment heeft zij het geaccepteerd. ‘Het lijkt hier wel een hotel. Ik krijg hier goed te eten en alles wordt verzorgd.’ Haar hele leven had zij onzekerheid over haar bestaan, ze leefde uit veiligheid onder een andere naam, altijd de angst om iemand te verliezen, vele malen verhuizen. Zij werd een overlever die zich in alle omstandigheden wist te handhaven. Zij wist er weer iets van te maken, ook in het Huis aan de Duinen. Mede dank zij de goede zorgen van Renée en Rina.

Sima heeft zelf vaak afscheid moeten nemen in haar leven. Vandaag nemen wij afscheid van haar. U krijgt nu een jiddisj afscheidslied ‘Azoy lang’ te horen.

Dag lieve Sima…
Sima Sneevliet

Toespraak Henk Smeets

Mijn naam is Henk Smeets. Ik ben een kleinzoon van de zus van Henk Sneevliet, Christien. Van de familie in Vught. Voor onze generatie achterneven en –nichten was Henk Sneevliet veraf en dichtbij. Veraf, omdat hij er al niet meer was toen wij geboren werden, maar óók omdat hij behoorde tot een andere politieke en religieuze wereld. Maar ook dichtbij, omdat hij een oom was, waar in de familie toch met een zekere trots over verteld werd, vanwege zijn strijd tegen Hitler, zijn ultieme offer, en zijn rol in Indië, Rusland en China. Er zijn dan ook door heel wat neven en nichten van mijn generatie spreekbeurten en scripties gemaakt over ‘Ome Henk’. Tijdens onze zoektocht naar die verre oom stuitten we ook op Simaatje, de dochter van Henk. De ‘kleine Sima’, zoals Henriëtte Roland Holst haar noemde, omdat er ook een ‘grote Sima’ was, haar moeder. In 1942 schreef Henriëtte in het ‘In Memoriam’ voor Henk Sneevliet:

’t aanvallig kind, dat een Russin hem baarde,
Nam de donkre moeder mee terug
Toen zij weerkeerde naar haar eigen aarde


Zou ze nog leven, vroegen wij ons af. We waren er niet gerust op.

En toen verscheen in 1988 opeens een artikel van Igor Cornelissen, waaruit bleek dat Sima nog leefde en zelfs in Nederland was geweest. Weer wat later bleek ze naar Nederland te zijn teruggekeerd. We maakten kennis en bezochten elkaar. Wij ontdekten een Russische tak van de familiestamboom en Sima ontdekte de familie in Vught. We gingen bij elkaar op bezoek, bezochten het onderduikadres van Henk Sneevliet (het huis van mijn oma), kwamen samen voor de onthulling van het Sneevlietpad in Den Bosch en mijn zus Rietje gaf haar dochter Janna ‘Sima’ als tweede naam.

Al snel bleek dat het Sima dwars zat dat zij formeel niet de naam van haar vader kon voeren. Ze wilde onder de naam Sneevliet verder. Het was een oude studiegenoot van mij, Arnoud Willems, advocaat in Amsterdam, die de juridische mogelijkheden ging verkennen. Maar helaas, omdat Sima geboren was voordat Henk met haar moeder was getrouwd, was erkenning van het vaderschap destijds niet vastgelegd. Henriëtte Roland Holst constateerde dat in 1926, toen ze Sima in een officieel document moest vermelden: vermelding ‘als het dochtertje van Sneevliet’ ging niet, omdat zij immers niet als zodanig geldt. Arnoud kwam tot de conclusie dat dat vaderschap niet alsnog kon worden geformaliseerd, omdat de vader intussen was overleden. Een teleurstelling. Sima zou wel naamsverandering kunnen aanvragen, maar de erkenning van Henk Sneevliet als vader was niet meer mogelijk. En daar ging het om!

Enkele jaren later (1998) belde Arnoud met de vraag of Sima nog geïnteresseerd zou zijn in de erkenning. De wet was namelijk veranderd. Een erkenningsprocedure kon nu wel worden opgestart. Dat gebeurde, met als gevolg dat Sima op 22 november 1999 de geslachtsnaam kreeg van Hendricus Josephus Franciscus Marie Sneevliet, haar vader. Bladerend in Sima’s boek over haar jaren in Rusland ontdekte ik afgelopen week de opdracht die zij er in had geschreven: ‘Aan Henk van Henks dochter’. Zo wil ik haar blijven herinneren: Henks dochter, die na een bewogen leven in Zandvoort belandde, ons verbazend met haar energie. Henks dochter die na een aantal jaren langzaam maar zeker haar geheugen kwijtraakte, aanvankelijk tot haar grote ergernis. En die tenslotte verzorgd moest worden in het Huis in de Duinen, waar haar vuur langzaam doofde. We mogen dankbaar zijn voor die zorg. Maar extra dank zijn we verschuldigd aan de familie Santen, die door de jaren heen veel voor Sima heeft gedaan, aan Rina Hilarius die heel knap en tactvol de belangen van Sima in de laatste jaren heeft behartigd, en aan Sima’s zus Renée die tot het laatst haar zus met zorg en liefde heeft omringd, óók als Sima daar regelmatig niet van gediend was. Lieve Renée, je hebt het goed gedaan!

Toespraak Igor Cornelissen

Ik bezoek het laatste jaar weer zeer frequent het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, die rijke bron voor de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Ik zoek gegevens over iemand die op de achtergrond een rolletje speelde. Ik zoek vooral naar de menselijke factor. Dat is lastig. Over conflicten scheuringen, afsplitsingen, ruzies en royementen staan de bladen en tijdschriften vol. Over de persoonlijke drijfveren vind je soms iets in meer persoonlijke brieven. Dan lees ik over verliefdheden, mislukkende huwelijken, de dood van een naaste, geldgebrek, het brood dat op de plank moet komen.

Sima Sneevliet, die wij hier herdenken, was voor een deel het slachtoffer van die menselijke factor. Daar was ze zich heel goed van bewust. Ze vertelde erover toen ik haar in april 1988 sprak. Die ontmoeting zal ik niet licht vergeten. Ik was journalist, werkte in Amsterdam en belde zoals gewoonlijk eenmaal per dag naar mijn huis in Zwolle om mijn oudste zoon te vragen of er nog berichten waren binnengekomen. Vaak antwoordde hij dat hij vergeten was wie er gebeld had. Die keer zei hij: ‘Ja, en ik geloof dat het dit keer wél belangrijk is. Het was een vrouw uit Moskou die zegt dat ze de dochter van Henk Sneevliet is.’

Dat moest kleine Sima zijn, die in 1934 met haar moeder naar de Sovjetunie vertrok en haar vader nooit meer zag.

Sima en ik spraken af in Americain op het Leidseplein omdat ik wist dat haar vader daar vaak koffie dronk. Het werd de meest emotionele reportage uit mijn loopbaan. Over haar vader wist ze weinig. Eigenlijk alleen dat hij in de oorlog als anti-fascist was doodgeschoten. Daarom had ze onder Gorbatsjov toestemming gekregen naar Nederland te reizen om zijn graf te zoeken. Ik had een tas vol met boeken, artikelen en brochures over en van Sneevliet meegenomen. Ze keek haar ogen uit. Dat er zoveel aandacht voor haar vader bestond! Een man wiens naam in de Sovjetunie niet genoemd kon worden omdat hij als ‘trotskist’ bekend stond en dus een vijand van de arbeidersklasse was.

We zijn naar de Jacob van Lennepkade gelopen waar ze als kind had gewoond; en ze herinnerde zich de huisarts die haar pillen had voorgeschreven tegen de kinkhoest. En lag daar aan de overkant van het kanaal niet de Jordaan? En leefde Bep nog, de stiefdochter van vader Henk?

De volgende dag nam ik haar mee naar Bep en Sal Santen die al evenzeer ontroerd waren door het weerzien met de kleine Sima en foto’s bewaard hadden en veel andere persoonlijke dingen. Ik bracht haar bij de weduwe van Ab Menist en andermaal kwamen kleine herinneringen boven die wonderwel op elkaar aansloten. Een volgende dag zijn we naar het reeds genoemde Instituut gegaan waar het meterslange archief van haar vader wordt bewaard en een medewerkster een deel van de collectie had uitgestald. Sima kon het allemaal moeilijk verwerken. Het was te veel.

En al die tijd had ik haar verteld over haar vader en de beweging die hij vertegenwoordigde in de Kamer en de Amsterdamse gemeenteraad. Toen moest ik háár vragen stellen want mijn beroep was journalist. Ik kreeg in Vrij Nederland alle ruimte. Twee pagina’s op het oude krantenformaat, met schitterende foto’s.

Ik heb haar toen ook gevraagd wat voor iemand ze eigenlijk was. Als kind werd ze vaak rood in haar gezicht en als ze dat merkte werd ze nog roder. Ze was vaak onzeker, ze twijfelde nogal eens. Naar macht of roem had ze nooit gestreefd. In politiek had ze niets gezien. In het land waar ze een halve eeuw had gewoond, had ze behalve menselijkheid en vriendschap vooral corruptie, leugen en bedrog meegemaakt. Dat de standbeelden van Lenin werden opgeruimd, deed haar geen verdriet. Dat was vooral goed. Onder Lenin was de onderdrukking begonnen.

We zijn samen met haar dochter Natasja naar de jaarlijkse herdenking op Westerveld gegaan. Daar tekende ze de presentielijst met de naam Sima Sneevliet. Het was, vertelde ze mij, de eerste keer dat ze op die manier haar naam zette. In Rusland had haar moeder haar voor de veiligheid een andere naam gegeven. De menselijke factor had uiteindelijk gezegevierd! Ze was weer de dochter van haar vader op wie ze trots kon en mócht zijn.

Sima Sneevliet was een slimme, schrandere en humorvolle vrouw. Van haar leerde ik nog méér te letten op de menselijke factor.

Vaarwel Sima.

Toespraak Dick de Winter

Beste aanwezigen,

Ik ben Dick de Winter, voorzitter van het Sneevliet Herdenkingscomité. Elk jaar op of om de 13e april – dat is de datum dat de verzetsstrijders van het Marx-Lenin-Luxemburg Front in 1942 werden vermoord – worden zij bij het monument op Westerveld herdacht. Dit jaar is dat op zondag 14 april, over enkele dagen.

Ik hoorde van Ellen Santen die met Bob de Wilde steeds bij Sima op bezoek kwam, dat het niet goed met haar ging. Dat was eigenlijk al lange tijd zo. Jaren terug was al op herdenkingen merkbaar dat dementie sluipend had toegeslagen. Keek je in haar vroeger zo scherpzinnige en pientere ogen dan merkte dat er in de spiegel van de ziel iets veranderd was. Aanwezigen herkende ze vaak niet meer, namen vervaagden. Ze had het er zelf moeilijk mee.

Ik weet het nog. Het was een hele gebeurtenis toen Sima in 1988 voor de eerste keer op de herdenking op Westerveld aanwezig was. De vijfenzestigjarige dochter van Henk Sneevliet. Hoe zou die er uit zien? Kon je iets herkennen van haar vader Henk? Hoe waren haar gedachten over zijn ideeëngoed?

Ze leerde Theo van Veen kennen. Hij was weduwnaar van de dochter van Johan Roebers. Roebers was gedurende vele jaren gemeenteraadslid voor RSP en RSAP in Deventer, verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog voor het Marx-Lenin-Luxemburg Front en net als Henk Sneevliet vermoord. Theo was al jarenlang lid van ons Sneevliet Herdenkingscomité. Sima en Theo trouwden. Sima kwam na de angst en onderdrukking in de stalinistische Sovjet Unie in een heel andere wereld terecht. Met al haar intelligentie, nieuwsgierigheid en gedrevenheid ging er een wereld voor haar open. Theo heeft er alles aan gedaan om dat leven zo goed mogelijk te maken. Als hij me belde was hij even enthousiast als Sima wanneer haar kleinkinderen kwamen logeren.

Sima wist in 1956 al dat haar vader de oorlog niet had overleefd. Als Tass-correspondent werkte ze in Wenen waar ze artikelen uit Amerikaanse, Duitse en Engelse kranten vertaalde. Sima was taalgevoelig; bij de allereerste ontmoeting op Westerveld was het opmerkelijk dat ze zo goed Nederlands sprak. Als kind had ze dat in Amsterdam geleerd, en wonder boven wonder onthouden. Alleen uitdrukkingen en de taal schrijven, dat gaf problemen.

Sima schreef in 1994 het boek Mijn jaren in stalinistisch Rusland. Radio- en tv-aandacht waren het gevolg. Ze kreeg een druk leven. Ze hield ook van sociaal contact. Als we in Zandvoort op visite waren kon je haar geen groter plezier doen dan lang te blijven, liefst mee te eten en te praten. Ze was in 1992 aanwezig bij de grote herdenking van het Sneevliet Herdenkingscomité in het Haarlemse Hotel Lion d’Or, waar de Chinese professor Li Yuzhen – ze schreef een biografie over Sneevliet – aanwezig was, daar een toespraak hield in het Russisch die Sima vertaalde. Met het Herdenkingscomité ging ze ook mee naar de onthulling van Henk Sneevliet-straatnaambordjes in verschillende gemeenten.

Was Sima ‘politiek’? Nee, dat niet meer. Na alle negatieve ervaringen in de Sovjet Unie was dat te begrijpen. Sima was hier gelukkig, vertelde ze me. Met de steun van Theo, familie en vrienden. Daar kunnen we blij om zijn. En bewondering uitspreken voor de veerkracht die ze heeft getoond om een zwaar leven met zovele veranderingen, angst en verdriet emotioneel aan te kunnen.

Het Sneevliet Herdenkingscomité is zeer erkentelijk voor het feit dat op de overlijdenskaart vermeld is dat naast bloemen ‘een donatie voor het monument op Westerveld op prijs wordt gesteld’. Het monument is helaas na haast 70 jaar in verval en er is veel geld nodig het op te knappen. Namens het Sneevliet Herdenkingscomité wens ik de familie en vrienden veel sterkte met dit verlies.