Op 2 april 2013 overleed Sima van Veen-Sneevliet op negenentachtigjarige leeftijd. Ze was de dochter van Sima Zjolkovski en Henk Sneevliet. Sima is op 9 april gecremeerd op Westerveld. De bloemen zijn later bij het monument waar de as van haar vader ligt, neergelegd. Op de plechtigheid spraken Ellen Santen, Igor Cornelissen, Henk Smeets, Rina Hilarius en Dick de Winter.
Toespraak Igor Cornelissen
Ik bezoek het laatste jaar weer zeer frequent het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, die rijke bron voor de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Ik zoek gegevens over iemand die op de achtergrond een rolletje speelde. Ik zoek vooral naar de menselijke factor. Dat is lastig. Over conflicten scheuringen, afsplitsingen, ruzies en royementen staan de bladen en tijdschriften vol. Over de persoonlijke drijfveren vind je soms iets in meer persoonlijke brieven. Dan lees ik over verliefdheden, mislukkende huwelijken, de dood van een naaste, geldgebrek, het brood dat op de plank moet komen.
Sima Sneevliet, die wij hier herdenken, was voor een deel het slachtoffer van die menselijke factor. Daar was ze zich heel goed van bewust. Ze vertelde erover toen ik haar in april 1988 sprak. Die ontmoeting zal ik niet licht vergeten. Ik was journalist, werkte in Amsterdam en belde zoals gewoonlijk eenmaal per dag naar mijn huis in Zwolle om mijn oudste zoon te vragen of er nog berichten waren binnengekomen. Vaak antwoordde hij dat hij vergeten was wie er gebeld had. Die keer zei hij: ‘Ja, en ik geloof dat het dit keer wél belangrijk is. Het was een vrouw uit Moskou die zegt dat ze de dochter van Henk Sneevliet is.’
Dat moest kleine Sima zijn, die in 1934 met haar moeder naar de Sovjetunie vertrok en haar vader nooit meer zag.
Sima en ik spraken af in Americain op het Leidseplein omdat ik wist dat haar vader daar vaak koffie dronk. Het werd de meest emotionele reportage uit mijn loopbaan. Over haar vader wist ze weinig. Eigenlijk alleen dat hij in de oorlog als anti-fascist was doodgeschoten. Daarom had ze onder Gorbatsjov toestemming gekregen naar Nederland te reizen om zijn graf te zoeken. Ik had een tas vol met boeken, artikelen en brochures over en van Sneevliet meegenomen. Ze keek haar ogen uit. Dat er zoveel aandacht voor haar vader bestond! Een man wiens naam in de Sovjetunie niet genoemd kon worden omdat hij als ‘trotskist’ bekend stond en dus een vijand van de arbeidersklasse was.
We zijn naar de Jacob van Lennepkade gelopen waar ze als kind had gewoond; en ze herinnerde zich de huisarts die haar pillen had voorgeschreven tegen de kinkhoest. En lag daar aan de overkant van het kanaal niet de Jordaan? En leefde Bep nog, de stiefdochter van vader Henk?
De volgende dag nam ik haar mee naar Bep en Sal Santen die al evenzeer ontroerd waren door het weerzien met de kleine Sima en foto’s bewaard hadden en veel andere persoonlijke dingen. Ik bracht haar bij de weduwe van Ab Menist en andermaal kwamen kleine herinneringen boven die wonderwel op elkaar aansloten. Een volgende dag zijn we naar het reeds genoemde Instituut gegaan waar het meterslange archief van haar vader wordt bewaard en een medewerkster een deel van de collectie had uitgestald. Sima kon het allemaal moeilijk verwerken. Het was te veel.
En al die tijd had ik haar verteld over haar vader en de beweging die hij vertegenwoordigde in de Kamer en de Amsterdamse gemeenteraad. Toen moest ik háár vragen stellen want mijn beroep was journalist. Ik kreeg in Vrij Nederland alle ruimte. Twee pagina’s op het oude krantenformaat, met schitterende foto’s.
Ik heb haar toen ook gevraagd wat voor iemand ze eigenlijk was. Als kind werd ze vaak rood in haar gezicht en als ze dat merkte werd ze nog roder. Ze was vaak onzeker, ze twijfelde nogal eens. Naar macht of roem had ze nooit gestreefd. In politiek had ze niets gezien. In het land waar ze een halve eeuw had gewoond, had ze behalve menselijkheid en vriendschap vooral corruptie, leugen en bedrog meegemaakt. Dat de standbeelden van Lenin werden opgeruimd, deed haar geen verdriet. Dat was vooral goed. Onder Lenin was de onderdrukking begonnen.
We zijn samen met haar dochter Natasja naar de jaarlijkse herdenking op Westerveld gegaan. Daar tekende ze de presentielijst met de naam Sima Sneevliet. Het was, vertelde ze mij, de eerste keer dat ze op die manier haar naam zette. In Rusland had haar moeder haar voor de veiligheid een andere naam gegeven. De menselijke factor had uiteindelijk gezegevierd! Ze was weer de dochter van haar vader op wie ze trots kon en mócht zijn.
Sima Sneevliet was een slimme, schrandere en humorvolle vrouw. Van haar leerde ik nog méér te letten op de menselijke factor.
Vaarwel Sima.
Het monument voor de gevallenen, met bloemen voor Sima
Sima Sneevliet en haar zus Renee Swart
Toespraak Dick de Winter
Beste aanwezigen,
Ik ben Dick de Winter, voorzitter van het Sneevliet Herdenkingscomité. Elk jaar op of om de 13e april – dat is de datum dat de verzetsstrijders van het Marx-Lenin-Luxemburg Front in 1942 werden vermoord – worden zij bij het monument op Westerveld herdacht. Dit jaar is dat op zondag 14 april, over enkele dagen.
Ik hoorde van Ellen Santen die met Bob de Wilde steeds bij Sima op bezoek kwam, dat het niet goed met haar ging. Dat was eigenlijk al lange tijd zo. Jaren terug was al op herdenkingen merkbaar dat dementie sluipend had toegeslagen. Keek je in haar vroeger zo scherpzinnige en pientere ogen dan merkte dat er in de spiegel van de ziel iets veranderd was. Aanwezigen herkende ze vaak niet meer, namen vervaagden. Ze had het er zelf moeilijk mee.
Ik weet het nog. Het was een hele gebeurtenis toen Sima in 1988 voor de eerste keer op de herdenking op Westerveld aanwezig was. De vijfenzestigjarige dochter van Henk Sneevliet. Hoe zou die er uit zien? Kon je iets herkennen van haar vader Henk? Hoe waren haar gedachten over zijn ideeëngoed?
Ze leerde Theo van Veen kennen. Hij was weduwnaar van de dochter van Johan Roebers. Roebers was gedurende vele jaren gemeenteraadslid voor RSP en RSAP in Deventer, verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog voor het Marx-Lenin-Luxemburg Front en net als Henk Sneevliet vermoord. Theo was al jarenlang lid van ons Sneevliet Herdenkingscomité. Sima en Theo trouwden. Sima kwam na de angst en onderdrukking in de stalinistische Sovjet Unie in een heel andere wereld terecht. Met al haar intelligentie, nieuwsgierigheid en gedrevenheid ging er een wereld voor haar open. Theo heeft er alles aan gedaan om dat leven zo goed mogelijk te maken. Als hij me belde was hij even enthousiast als Sima wanneer haar kleinkinderen kwamen logeren.
Sima wist in 1956 al dat haar vader de oorlog niet had overleefd. Als Tass-correspondent werkte ze in Wenen waar ze artikelen uit Amerikaanse, Duitse en Engelse kranten vertaalde. Sima was taalgevoelig; bij de allereerste ontmoeting op Westerveld was het opmerkelijk dat ze zo goed Nederlands sprak. Als kind had ze dat in Amsterdam geleerd, en wonder boven wonder onthouden. Alleen uitdrukkingen en de taal schrijven, dat gaf problemen.
Sima schreef in 1994 het boek Mijn jaren in stalinistisch Rusland. Radio- en tv-aandacht waren het gevolg. Ze kreeg een druk leven. Ze hield ook van sociaal contact. Als we in Zandvoort op visite waren kon je haar geen groter plezier doen dan lang te blijven, liefst mee te eten en te praten. Ze was in 1992 aanwezig bij de grote herdenking van het Sneevliet Herdenkingscomité in het Haarlemse Hotel Lion d’Or, waar de Chinese professor Li Yuzhen – ze schreef een biografie over Sneevliet – aanwezig was, daar een toespraak hield in het Russisch die Sima vertaalde. Met het Herdenkingscomité ging ze ook mee naar de onthulling van Henk Sneevliet-straatnaambordjes in verschillende gemeenten.
Was Sima ‘politiek’? Nee, dat niet meer. Na alle negatieve ervaringen in de Sovjet Unie was dat te begrijpen. Sima was hier gelukkig, vertelde ze me. Met de steun van Theo, familie en vrienden. Daar kunnen we blij om zijn. En bewondering uitspreken voor de veerkracht die ze heeft getoond om een zwaar leven met zovele veranderingen, angst en verdriet emotioneel aan te kunnen.
Het Sneevliet Herdenkingscomité is zeer erkentelijk voor het feit dat op de overlijdenskaart vermeld is dat naast bloemen ‘een donatie voor het monument op Westerveld op prijs wordt gesteld’. Het monument is helaas na haast 70 jaar in verval en er is veel geld nodig het op te knappen. Namens het Sneevliet Herdenkingscomité wens ik de familie en vrienden veel sterkte met dit verlies.