Onthulling informatiebord Kamp Amersfoort

Toespraak Jaap Haije

Beste aanwezigen.

Ik sta hier met gepaste bescheidenheid als kleinzoon van Ab Menist en ik zie dat ook andere kleinkinderen aanwezig zijn. Familie van de mannen van het MLL front, de illegale voortzetting van de vooroorlogse RSAP. Allemaal welkom!

Daar sta je dan, op zo’n plek in het bos, een ander bos dan we eerst dachten, (Jannetjesdal, Leusderheide) de vogels fluiten, sommige bomen zijn misschien nog wel stille getuigen van wat er in het voorjaar van 1942 is gebeurd.

Het is aan de hardnekkige zoektocht van de medewerkers van het Voormalig Kamp Amersfoort te danken dat we juist op déze plek staan, de plek waar in de vroegte van maandag 13 april 1942 de schoten vielen van het SS Sonderkommando, dat geloof ik speciaal uit Amsterdam was aangerukt.

Op deze plek dus stierven in die vroege ochtend 7 mannen, die zich principieel hadden verzet tegen de bezetter en zijn nationaal-socialistische trawanten. Ze deden dat niet uit nationalistische motieven. Géén trouw aan Koningshuis of Vaderland maar overtuigde steun aan de Marxistische Klassenstrijd der proletariërs. In gewoon Nederlands: Weg met de fascisten, de kapitalisten en de stalinisten!

Weg ook met het militarisme, laat u niet misbruiken door kapitalisten en nationalisten om tegen elkaar de wapens op te nemen, weigert dienst, leve het internationale socialisme, proletariërs aller landen verenigt u.

Het is vandaag 11/11, voor de meesten St Maarten, maar 11 november 1918 was de dag van de wapenstilstand na de eerste wereldoorlog. Niet zo’n wonder dat het massale verlies aan jonge mensenlevens leidde tot overtuigd antimilitarisme.

Natuurlijk -en dat weten we allemaal- was Henk Sneevliet de visionair, de theoreticus, de redenaar.

Maar ik wil wat aandacht besteden aan mijn grootvader. Ab Menist oftewel Maurik van Appenstein, Ab de Roode of Arie Johannes Komen –de pseudoniemen die ik aantrof- was de doener, de organisator, de pragmaticus.

Hij zette samen met de anderen de boel op poten. Henk Sneevliet bepaalde de koers, het principe, de theoretische basis.

Het is soms moeilijk als na-oorlogs kind de typerende kenmerken van de socialistische stromingen uit elkaar te houden. Maar ook de mensen die het onvervalste Stalinisme meemaakten begrijpen soms niet, dat het MLL front een ander soort socialistische maatschappij voorstond dan zij aan den lijve ondervonden.

Zo toonden mijn gewaardeerde Tsjechische schoonouders zich verontrust toen ik ooit iets van deze geschiedenis aan ze vertelde: O jee, ik was toch géén communist hè!

Als je kennis neemt van de biografie van Ab Menist, zoals die op voortreffelijke wijze door Dick de Winter en daarvóór door Jacques Kleverlaan is geschreven dan sta je hier en bij het monument dus in gepaste bescheidenheid.

Heb ik zèlf principes waarvoor ik bereid zou zijn te sterven op 46 jarige leeftijd? Zou ik zèlf in staat zijn de rust en de overtuiging op te brengen van mijn grootvader? Ik denk dat dat niet zo vanzelfsprekend is!

Mijn moeder Ellie Haije-Menist heeft enorme maatschappelijke veranderingen meegemaakt, maar eigenlijk weinig losgelaten over de meest indrukwekkende periode in haar leven, de periode waarin zij bijvoorbeeld eindexamen moest doen op de dag na de fusillade. “Zeg Ellie, er stond gisteren in de krant dat er een Menist gefusilleerd is, is dat familie van jou? Ja meneer dat is mijn vader!”

Toen ze eens in een van haar klassen aan de leerlingen iets vertelde over vroeger reageerde een jongen: O juf, dat had ik ook wel willen meemaken, zo spannend!

Zij moesten door, en Wij staan hier als dankbare familieleden.

Dankbaar voor de strijd die is gevoerd.

Dankbaar voor de erkenning die de belangen van de werkenden hebben gekregen. Het bestaan is veel zekerder geworden.

Gek genoeg blijft de klassenstrijd in zekere zin actueel. De historici zullen het misschien anders zien, maar opnieuw dreigt het belang van de laagstbetaalden te worden opgeofferd aan het belang van de superrijken en bonustrekkers!

Het Sneevliet Herdenkingscomité is geen politieke organisatie. Men houdt de herinnering aan de gevallen strijders in ere uit menselijke en historische motieven.

Ik wil het Herdenkingscomité en de staf van Voormalig Kamp Amersfoort bedanken voor het feit, dat we in staat zijn om vandaag de fusilladeplaats van de mannen van het MLL front te markeren met een bord waarvan ik hoop, dat het nog lang de voorbijganger zal wijzen op de historische betekenis van deze plaats!

En dat bord zal ik dan nu onthullen.

Toespraak Dick de Winter

Beste aanwezigen, mensen van het Nationaal Monument kamp Amersfoort en vrienden van het Sneevliet Herdenkingscomité,

Ik wil Harry Ruijs en zijn medewerkers bedanken voor de ontvangst hier in de receptieruimte van Kamp Amersfoort. En dat niet alleen: ook voor de samenwerking de afgelopen tijd, die uiteindelijk geresulteerd heeft in het informatiebord dat we gaan onthullen.

Vermeld werd altijd dat de executie op de Leusderheide plaatsvond. Er zijn verschillende plaatsen rond kamp Amersfoort waar tijdens de Tweede Wereldoorlog executies hebben plaatsgevonden.

In 2008 zijn we met het comité en met een historische delegatie onder leiding van professor Li Yuzhen hier geweest om de executieplaats te bekijken. Je moest speciaal toestemming hebben om op het militaire terrein te komen. De toenmalige directeur van het kamp ging met ons mee. Het was best nog een eindje rijden met een militaire wagen. Professor Li Yuzhen maakte er gebruik van. Sommigen van ons gingen lopen. Bij een wit kruis op een hoger gelegen duin, we liepen in het Jannetjesdal aan de voet van het duin, hielden we stil. Daar boven was het dus gebeurd! Bart Santen sprak aan de voet van het duin en er werd een minuut stilte in acht genomen om alle gevallenen – Henk Sneevliet, Willem Dolleman, Ab Menist, Cor Gerritsen, Jan Schriefer, Jan Edel, Jan Koeslag en Rein Witteveen – te gedenken. Toen omhoog naar de plek waar de executies hadden plaatsgevonden. De heidestruiken kwamen soms tot aan mijn middel en ik herinner me dat ik de kleine Li Yuzhen stevig moest vastpakken bij het omhoog klimmen anders kwam ze er moeilijk door. In de kom van het duin werd gefilmd. Er werd gesproken en er werden foto’s gemaakt.

Drie jaar later, op 7 februari 2011, hoorde ik van Ellen Santen dat kamp Amersfoort nog eens goed had nagegaan waar de executies rond het kamp hadden plaatsgevonden. Jannetjesdal bleek de verkeerde locatie! In 2010 had archiefonderzoek overtuigend aangetoond dat de executie van Henk Sneevliet en de anderen even voorbij de ingang van het kamp, in het bos, had plaatsgevonden. Twee honderd meter achter de schietbaan van kamp Amersfoort.

Met gegevens uit het toen verkregen archief van rechercheur Roel Wolthuis kon met zekerheid de exacte plaats worden vastgesteld. Niet het verafgelegen Jannetjesdal dus! Veel dichterbij! Ik weet nog dat ik het in 2008 wel erg ver vond toen ik daar op militair gebied liep, want had Gerrit Kleinveld, die als verzetsman voor de Politieke Opsporingsdenst werkte, me niet lang geleden verteld dat de executie vlakbij de ingang van kamp Amersfoort had plaatsgevonden? Maar ja, denk je dan op zo’n moment, dat zal dan zeker wel niet zo zijn.

Op de plek in het bos achter de schietbaan waren de zeven vermoord. Maar behalve de zeven werd na de bevrijding ook het lichaam van Cor Gerritsen, medelid van de leiding van het MLL-Front, in het tijdelijke graf bij de executieplek aangetroffen. Zijn lichaam moet van de gevangenis in Amsterdam waar ze allemaal eerst gevangen gezeten hadden, naar het graf zijn overgebracht. Dit was ons totnutoe niet bekend. Karl Peter Berg, de kampcommandant die op 5 juli 1945 de plek had moeten aanwijzen en die wist dat Cor Gerritsen zich in Amsterdam van het leven had beroofd, kon niet verklaren waarom Cor Gerritsen ook in het graf lag. Waarom is Cor Gerritsen niet in Amsterdam begraven/gecremeerd? [hij was zelf bode van de AVVL (Arbeiders Vereeniging Voor Lijkverbranding)].We weten het niet. Misschien was het, heel eenvoudig, gemakkelijker hem maar gelijk daar in Amersfoort te begraven. Anders had dat toch in Amsterdam moeten gebeuren. Maar waarom wist kampcommandant Berg daar dan niks van?

Twee weken later nadat ik het van Ellen Santen had gehoord, op 21 februari 2011 – het was bitter koud – stonden we toevallig ook weer met Li Yuzhen, die daar met een aantal Chinese journalisten was, op de plek in het bos achter de schietbaan. Nu op de juiste plek. Directeur Harry Ruijs vertelde toen dat het de bedoeling is daar een eenvoudig monument in de vorm van een steen met een nummer aan te brengen. Het moet geen bedevaartplek worden, zei hij nadrukkelijk. Zo denken wij er ook over. Sneevliet en de anderen zijn geen heiligen, wel voorbeelden. Ze waren bezield met een sterke overtuiging en voelden als hun socialistische plicht zich tegen tegen de bezetter als uiting van een moorddadig kapitalisme, te verzetten. Als die steen er komt, heb ik toen tegen Harry gezegd, zal ook het comité een financiële bijdrage leveren.

En dat is gebeurd. Ik wil iedereen van het Sneevliet Herdenkingscomité die daar in korte tijd ruimhartig aan bijgedragen heeft, daar op deze plaats nog eens hartelijk voor bedanken.

Het is geen steen, maar een informatiebord geworden. Daar zijn we blij mee. En dat gaat Jaap Haije, familie van politicus, vakbondsman en lid van de leiding van het MLL-Front Ab Menist, dadelijk onthullen.

Daarop staan ook de namen van twee andere leden van het MLL-Front: Johan Roebers en Aaldert IJmkers. Zij zaten ook gevangen in kamp Amersfoort, als gijzelaars. Zij zijn later op 16 oktober 1942 op Woudenbergs grondgebied, iets ten zuiden van de Leusderheide, gefusilleerd en begraven. Een klein monument in het bos draagt hun naam samen met die van tien andere gefusilleerde gevangenen uit kamp Amersfoort en drie uit de gijzelaarskampen Sint-Michielsgestel en Haaren.

Ik sluit af: nogmaals dank Harry Ruijs, en met jou alle medewerkers van Kamp Amersfoort.